A memoria Histórica é un arma de futuro e non un simple exercicio de recoñecemento histórico.Se os xóvenes de hoxe non recollen o testemuño de compromiso pola libertade e polos dereitos laborais ,existe o risco _ben o vemos _de que as traballadas conquistas sociais de onte se perdan coa indiferencia e a apatía de hoxe.Fuco Buxán
QUE É A MEMORIA HISTÓRICA?
Hai unha frase que, equivocadamente, pretende resumir todo o contido e o concepto de Memoria Histórica. Referímonos ao "pobo que non coñece a súa historia está condenado a repetila". Para que evoque realmente o que é a Memoria Histórica, deberiamos matizala engadindo que "o pobo que non coñece a súa historia non comprende o seu presente epolo tanto, non o domina, polo que son outros os que o fan por el,". Ese dominio maniféstase no ideolóxico-cultural, no económico e no político. O descoñecemento provoca falta de comprensión sobre os procesos históricos que deron como resultado noso presente, xerando un profundo déficit democrático que se tramita día a día nunha sociedade despolitizada e pouco participativa. Vivimos unha democracia de baixo nivel e unha das causas é que está asentada sobre o esquecemento. Estamos a construír a nosa historia como pobo non co noso guión, senón co dos que promoveron (e promoven) o esquecemento. Non somos, realmente, donos do noso presente, porque só coñecemos o noso pasado vagamente.
Se quixésemos resumir o concepto "Recuperación da Memoria Histórica", en breves palabras, poderiamos dicir que é un movemento sociocultural, nacido no seo da sociedade civil, para divulgar, de forma rigorosa, a historia da loita contra o franquismo e os seus protagonistas, co obxectivo de que se faga xustiza e recuperar referentes para loitar polos dereitos humanos, a liberdade e a xustiza social. E cando falamos de xustiza, falamos de recoñecemento e reparación, en ningún caso de actitudes revanchistas. Hai que facer esta puntualización porque, en moitas ocasións, se quixo acusar este movemento de revanchista e non é o mesmo buscar a xustiza e a verdade que a revancha. Ademais hai unha necesidade de establecer a verdade histórica e, ata agora, tan só o bando vencedor da guerra civil tivo acceso aos medios de difusión e o apoio institucional necesario para acometer esta tarefa. O franquismo tivo a súa "comisión da verdade" coa instrución da "Causa Xeral", nada máis rematar a guerra civil, e aínda non se deu á outra parte a posibilidade de chegar a coñecer e divulgar a verdadeira natureza e magnitude da represión que se exerceu sobre os
defensores da legalidade republicana e, nin mmoito menos, acceder á xustiza.
Non obstante, esta definición tampouco afonda demasiado na cuestión. Faise necesaria unha maior disección do asunto para que o lector poida internarse no tema e comprendelo. Nun primeiro achegamento, descubrimos que a memoria debe ser tratada dende todos os aspectos posibles. Nese primeiro achegamento, distinguimos que conflúen aspectos humanos, aspectos culturais e aspectos políticos claramente perceptibles.
Os aspectos humanos
Son os seres humanos os que constrúen a historia (de forma consciente ou inconsciente) e son os que se ven afectados por esta. Cando falamos da guerra civil e a ditadura franquista estamos a falar de persoas que foron asasinadas, perseguidas, encarceradas, humilladas... Pasou demasiado tempo, gozamos dun réxime de liberdades imperfecto -pero réxime de liberdades á fin e ao cabo- dende hai vinte e seis anos e, non obstante, estas persoas non foron atendidas debidamente. Sufriron, tras a represión, o silencio e a falta de recoñecemento, se cabe tan (ou máis) doloroso que a anterior. A atención ás persoas debe estar na primeira páxina de cuestións a resolver. A homenaxe, a localización e recuperación dos restos de persoas asasinadas, a explicación da verdade aos familiares, a atención psicolóxica, o recoñecemento social e institucional e a xustiza reparadora, tanto no moral coma no material, son tarefas que forman parte da Recuperación da Memoria Histórica.
O medo segue sendo dono de moitas destas persoas, en especial en medios rurais, un profundo medo que leva á negación da verdade.
Encontramos casos de militantes asasinados, con documentación probatoria da súa militancia, da súa actividade política en defensa da legalidade republicana e, nunha alta porcentaxe de ocasións, encontrámonos coa negación dos feitos por parte dos familiares. Constatamos que existe un medo planificado polo franquismo para derrotar cultural e psicoloxicamente a todo o pobo español. Cando as familias negan, se avergüenzan, intentan despolitizar a cuestión... non nos estamos a encontrar ante a vitoria ideolóxica do franquismo?
A atención a colectivos de superviventes (presos políticos, exguerrilleiros, exmilitares leais, exiliados...) é outra das cuestións das que se ocupa a Recuperación da Memoria Histórica. Como pode defender unha sociedade a liberdade e a democracia se aos que o fixeron noutro tempo se lles castiga coa amargura do silencio e coa vergoña? A Recuperación da Memoria Histórica, ao atender estes aspectos, entra de cheo na recuperación da dignidade de todas estas persoas e, polo tanto, na recuperación da nosa dignidade como pobo.
Non obstante, a atención exclusiva aos aspectos humanos non nos dá a verdadeira dimensión da Recuperación da Memoria Histórica. Se non avanzamos máis, quedamos nunha primeira fase que só atende reivindicacións individuais ou de colectivos illados. Sen tratamento dende o punto de vista cultural aínda non estamos a falar de Memoria Histórica, senón de memoria privada e de cuestións exclusivamente humanitarias.
A vertente cultural
Respecto aos aspectos culturais, nun primeiro estadio, encóntrase a investigación histórica e científica, non como elementos illados, senón como instrumentos interrelacionados cos demais aspectos. O dereito a saber a verdade tanto polas familias coma pola sociedade española non podería satisfacerse sen o coñecemento rigoroso dos feitos. O labor dos historiadores, arquiveiros, documentalistas, arqueólogos, antropólogos, sociólogos, etc. transfórmase en ferramenta para coñecer a verdade. Nun segundo estadio, encontraríanse os medios de divulgación: os libros e publicacións, os documentais, as exposicións, os seminarios, charlas e debates para dar a coñecer os feitos. E, por último, nun terceiro estadio, a creación artística: a novela, a película, a obra de teatro, a poesía, a pintura, a escultura, etc.
Sumando os aspectos humanos e os culturais, empezamos a ter parte do crebacabezas da Memoria Histórica. O problema comeza cando a investigación histórica determina que o tema tratado é, tamén profundamente político. Falamos dunha loita profundamente ideolóxica, de persecucións políticas, de asasinatos -na súa maior parte- políticos, de presos antifascistas, de guerrillas antifranquistas, etc., etc., etc.
A dimensión política
Os aspectos políticos da Memoria. Para abordalos axeitadamente, os dividimos en institucionais, xurídicos, ideolóxicos e sociais.
A implicación institucional é clara. Sen ela, foi practicamente imposible realizar ningún labor de Recuperación da Memoria Histórica. Só dende as institucións se pode lexislar e librar os recursos necesarios para acometer a tarefa. A eliminación dos símbolos e guías franquistas, a inclusión nos libros de texto do que supuxo a longa loita polas liberdades no noso país e arbitrar medidas de quizás a parte máis complexa e a que máis escollos encontrou ata agora sexa o tratamento dos recoñecemento institucional e xustiza reparadora no económico só pode facerse dende as institucións. A deslexitimación da ditadura franquista só poderá verse realizada totalmente cando se tramite na lexislación axeitada.
Internándonos no xurídico, comezamos a falar, de forma inmediata, de "Dereitos Humanos" e "Loita contra a Impunidade". Son os tribunais de xustiza os que deben investigar os asasinatos, aplicando a lexislación e convenios internacionais que o Estado español asumiu como seus .
.No ideolóxico, entendemos que, mentres que o franquismo acabou cun réxime democrático de liberdades e dereitos, as súas vítimas eran defensoras dese réxime. Iso sen entrar nos distintos matices ideolóxicos das vítimas, que formaría parte da memoria dos seus correlixionarios actuais. Falamos claramente de socialistas, comunistas, anarquistas, republicanos, nacionalistas periféricos, sindicalistas, mesmo de conservadores de fortes conviccións democráticas (que os houbo e foron asasinados por opoñerse ao golpe de estado), etc., todos eles de ideas contrarias ás forzas alzadas militarmente contra a II República. Falamos, tamén, do uso de bandeiras propias das vítimas, defensores da liberdade, a xustiza social e a legalidade republicana; da necesidade de rituais de memoria propios, vinculados ao político-social, dando cabida ao privado, pero compatibilizándoo co público e dando prioridade a isto último, toda vez, que estamos a falar de vítimas por causas sociais e políticas. Estas persoas foron perseguidas, humillada, encarcerada ou asasinada non polo feito de ser pais, avós, irmáns, maridos, senón pola súa condición política e social, polas súas prácticas políticas e sociais. Se isto non se ten en conta, o franquismo terá triunfado plenamente no ideolóxico ao enterrarse as súas vítimas non da forma que elas tivesen desexado, senón cos rituais propios dos seus verdugos. Trataríase da destrución do franquismo ideolóxico que aínda subxacer na nosa sociedade.
No social, falamos de fortalecer os valores democráticos, de liberdade, de xustiza social, de articulación e articulación da sociedade civil arredor destas actividades. Trataríase de dar cohesión ao pobo español usando como crisol a exaltación deses valores.
A suma de todos estes elementos
A suma de todos estes elementos, nos que hai que seguir afondando, dá como resultado que a Memoria Histórica sexa algo máis que a busca dun familiar desaparecido, o logro dunha pensión para un expreso político, a publicación dun libro, a escavación arqueolóxica dunha foxa común. Só a suma de todos estes elementos nos dá a súa verdadeira dimensión. Cada aspecto individualizado e separado do resto non podemos consideralo Recuperación da Memoria Histórica. A busca dun familiar desaparecido co obxectivo de levar os restos ao cemiterio, sen ter en conta as causas da desaparición, as implicacións ideolóxicas, a investigación histórica rigorosa, a xudicialización da investigación, a participación institucional e a homenaxe con rituais que respecten os pensamentos do morto, transfórmase en memoria privada. A escavación arqueolóxica dunha foxa común, os estudos antropolóxicos, por moi rigorosos que sexan, se non van acompañados do resto de elementos humanos, xurídicos, institucionais, ideolóxicos e sociais transformaranse en simples investigacións científicas, pero pouco máis. Soamente cando se teñan en conta todos os aspectos relacionados, en todos e cada un dos casos, estaremos a falar de verdadeira Recuperación da Memoria Histórica. É a suma de todos os elementos a que nos dá algo máis que o todo e ese algo máis é a Memoria Histórica.
Congreso da Memoria
O Congreso da Memoria, encontro de carácter bienal cuxa primeira edición celebrouse no concello de Narón en 2003, é un evento sen precedentes a nivel galego, indispensábel para a rehabilitación da nosa memoria histórica democrática.
O Congreso da Memoria, cuxa primeira edición celebrouse no concello de Narón en 2003, é un evento sen precedentes a nivel galego. Aquela primeira edición reuniu a máis de 40 especialistas na represión franquista, entre historiadores e investigadores, xunto con ducias de represaliados e familiares; e tamén público en xeral que encheu durante tres días o Pazo da Cultura deste concello coruñés. Este I Congreso da Memoria deu como froito un libro de actas de máis de 800 páxinas no que se condensa, por vez primeira, boa parte da produción científica sobre a represión franquista en Galiza, obra indispensábel para a rehabilitación da nosa memoria histórica democrática.
.
A este primeiro congreso, seguíronlle outras dúas edicións, tomadas polos concellos deCulleredo en 2005 e Pontevedra en 2007.
II Congreso da Memoria. A II República e a Guerra Civil
Culleredo, 2005
Celebrado os días 1, 2 e 3 de decembro de 200
III Congreso da Memoria. O franquismo en Galicia
Pontevedra, 2007
Celebrado os días 6, 7 e 8 de decembro de 2007
Penso que é moi importante e moi necesario que se sigan facendo congresos deste tipo así como actos conmemorativos para que non nos esquezamos de tódalas persoas que por defender os seus ideales perderon a súa liberdade e en moitos casos a vida .Debemos ser os xóvenes os encargados de levar a cabo esta tarefa e de transmitila ás seguintes xeracións .